Geweldloos verzet en fysieke interventie: water en vuur?

Tussen 2000 en 2010 had MPC Sint Franciscus verschillende interne trainers PTV-technieken in huis. De technieken werden in verschillende leefgroepen en buitenhuizen gebruikt. Toch bleek dit geen afdoende oplossing  om agressief gedrag te hanteren.

De directie wou agressief gedrag zoveel mogelijk voorkomen. En ze wilden de begeleiders daarin ondersteunen. Bijgevolg schrapten ze de training en het gebruik van PTV-technieken en verschoven ze de focus naar Nieuwe Autoriteit (NA) en Non-Violent Resistance (NVR) of in het Nederlands: Geweldloos Verzet.

De leefgroepen gingen aan de slag met de NVR-basishouding en ze dachten na over het werken met NVR -tools: aankondigingen, sit-ins, herstelgebaren … 

Uiteindelijk leerde de ervaring dat ze niet alle tools en methodieken even makkelijk kunnen inzettten en dat ze niet altijd aansloten bij hun doelgroep: kinderen, jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking.

Het besef groeide dat vooral de basishouding van ‘waakzame zorg‘ het belangrijkste is. Eerst de basishouding ‘waakzame zorg’ goed integreren, dan pas het protocol.  Sint-Franciscus nodigde Haim Omer en zijn collega Idan Amiel gedurende een week uit om samen na te denken over hoe ze het gedachtengoed en de tools konden ver­talen naar de doelgroep.

Volgens Robin is dat vooral gelukt door iedere keer terug te grijpen naar de leidende principes achter de tools. Een voorbeeld: het leidend principe achter ‘de aankon­diging’ is ‘zet de opvoeder terug in zijn kracht en laat hem zijn rol opnemen’.

Je team treedt dan samen op als ‘wij’ en geeft de cliënt tegelijk de boodschap ‘we laten je niet los’. Met een goede kennis van de principes vertaal je de tools en maak je ze op maat van je gasten. Zo vermijd je heel wat escalaties.

Robin vertelt: “Toch hadden we nog steeds te maken met geweld, schade en uitval van begeleiders. NVR bleek niet alles op te lossen. De organisatie besliste daarom om in de GES groepen opnieuw PTV-technieken in te zetten. Men besefte dat naast preventie ook interventie belangrijk is.”

Aanvankelijk stonden NVR en PTV los van elkaar. Maar geleidelijk aan kwamen er vragen van het personeel: ‘Hoe combineer je het idee van geweldloosheid met time-out en PTV-technieken? Valt dat wel te rijmen? Wat zegt ons agressiebeleid? Hebben we dat wel? En is er wel een duidelijke visie?’

PTV-technieken zijn geen pedagogische maatregelen maar veiligheidsmaatregelen. Terwijl je NVR doorheen een hele crisis inzet om te de-escaleren en tot een goed herstel te komen. Om de teams hiervan te overtuigen was er meer nodig dan gewoon een uitleg. Daarom namen de interne trainers het crisisontwikkelingsmodel erbij en situeerden ze beide methodieken daarin. Dit bleek binnen MPC Sint Franciscus de ideale tool te zijn om het gebruik van PTV en NVR uit te leggen en te verantwoorden.

Net zoals je in een vliegtuig bij nood eerst je eigen masker opzet en dan pas dat van je kind, moet je als begeleider ook eerst zorgen voor je eigen veiligheid. Zo kan je blijven functioneren en de veiligheid van anderen mee vrijwaren. Eigen veiligheid eerst. Dan de veiligheid van de omstaanders. Vervolgens de veiligheid van de agressor.

Deze volgorde kan betekenen dat je iedereen uit de groep haalt, behalve de persoon die het agressieve gedrag stelt. Ook al slaat die alles kort en klein.

Belangrijk is dat je je niet laat meevoeren door de materiële schade. Stap letterlijk uit de situatie en creëer ruimte voor jezelf: denk na, overleg met je collega’s roep extra hulp in. Bijna niets is zo dringend dat het niet kan wachten.

Neem even tijd, zo handel je meer verantwoord en efficiënt. En je geeft de cliënt tijd om uit te razen. De hoogste druk is dan van de ketel.

Robin stipt een belangrijk aandachtspunt aan: “Grijp niet zomaar fysiek in. Neem steeds de tijd om in te schatten wat er gebeurt en of er daadwerkelijk gevaar is. PTV zet je enkel in als de situatie zodanig escaleert dat er sprake is van gevaar voor de persoon die het agressieve gedrag stelt en/of diens omgeving én als niet-ingrijpen tot meer schade zou leiden.”

Belangrijk is ook het besef dat iedereen gevaar anders inschat. De eigen ingesteldheid, voorgeschiedenis en professionele ervaring spelen een rol. Neem dit expliciet op in de visie en het beleid en geef medewerkers een duidelijk mandaat om gevaar in te schatten en om op basis daarvan voor een reactie te kiezen. Stap je uit de situatie of reageer je met PTV?

MPC Sint Franciscus formuleerde de voorwaarden voor het gebruik van PTV-technieken:  opleiding, correct gebruik en de bereidheid om incidenten steeds na te bespreken om er samen uit te leren.

Verder is het voor het MFC van belang om:

• De cliënten waarmee je werkt zo goed mogelijk te leren kennen
• Signalen van toenemende spanning en stress bij jezelf en bij je cliënten te leren herkennen
• Je zelf onder controle (te leren) houden
• Zeker niet mee in escalatie te gaan.

Voel je je zelf te bang of te boos? Stap er uit. Want met deze sterke emoties kan je niet doordacht reageren.

Focus op de-escalatie en herstel. Bij NVR blijf je grenzen benoemen en markeren. Je bent nu te boos, we komen hier later op terug. Dit is niet enkel van belang voor wie het agressieve gedrag stelt, ook voor de omstaanders. Je brengt ook voor hen de regels, afspraken en grenzen in herinnering en laat ze leven. Dat is tegelijk een buffer tegen gewenning!

"NVR vraagt oefening", vertelt Robin. "Het is een proces waarin iedereen uitzoekt wat wel en niet werkt en wat bij wie haalbaar is. Het is een heel andere manier van omgaan met lastig en agressief gedrag dan je misschien gewoon bent."

Ook voor de cliënten is deze benadering verrassend en dus wennen. Reacties als: ‘Hoe? Ga je me dan niet straffen?’ komen vaak voor. Het incident nabespreken met de cliënt en met het team is ook een belangrijke sleutel om er samen uit te leren.

Verder ervaarden de medewerkers hoe belangrijk het is om transparant te zijn over wat er gebeurd is en over de eigen beleving. Bijvoorbeeld: “Je stond toen zo te roepen en te tieren. Je maakte mij en de anderen bang en boos. Daarom stapten we even weg.” Zeg welk effect een situatie op jou had, deel je gevoel. En schep condities waardoor iedereen verantwoordelijkheid kan nemen voor het eigen aandeel in het incident.

Benadruk dat je samen verder moet. Zo werk je aan verbondenheid en herstel na incidenten. In de nasleep van een incident kunnen ook LSCI en SEO hun plaats krijgen. Begeleiden is maatwerk. Zo ook het toepassen van NVR en andere methodieken en zienswijzen .

"Medewerkers uit deze diensten maken prominent deel uit van het ‘wij'’", gaat Robin verder. Ze komen overal, kennen bijna iedereen en komen met veel gasten en begeleiders in contact.

It takes a village to raise a child. Daarom vindt Sint-Franciscus het belangrijk dat ook de logistieke en technische medewerkers op de hoogte zijn van het gedachtengoed en de visie op agressie en omgaan met agressief gedrag. En van de plaats die zij daarin hebben.

Logistieke en technische medewerkers hebben een zorgfunctie en nemen pedagogische taken op. Zij geven bijvoorbeeld een opmerking aan de gasten als ze voor de zoveelste keer iets moeten herstellen. Of begeleiders roepen hun hulp in tijdens crisissituaties. Waar mogelijk helpen de gasten mee om schade te herstellen.

Daarnaast is het belangrijk om deze medewerkers uit te leggen waarom de zorgrelatie soms voorrang krijgt op orde, netheid en materiaal. En om hen te wijzen op het belang van hun opknap- en herstellingswerken en de keuze voor degelijk materiaal.

Begin met de praktijk

Verzamel en bespreek casussen van de moeilijkste momenten van de afgelopen jaren. Momenten waarbij je heel onzeker was, wanneer er chaos heerste, wanneer iedereen het moeilijk had met één bepaalde cliënt, wanneer je niet goed wist waar je mee bezig was.

Betrek sleutefliguren 

Breng de inspiratoren, sleutelfiguren en enthousiastelingen rond PTV, NVR, LSCI, SEO, … samen om:

• kennis te nemen van het crisisontwikkelingsmodel en de preventiepiramide
• het eigen ideeëngoed te promoten
• het eigen ideeëngoed in beide modellen te plaatsen
• het eigen ideeëngoed toe te passen op de verschillende casussen om zo opties te creëren vanuit verschillende invalshoeken
• linken te leggen met de andere modellen
• (menings)verschillen door te praten, alternatieven te vinden, voorwaarden te benoemen…

Doorbreek taboes

Stel vragen die tegen kaders schoppen of tweedracht zaaien. Kan je een les gewoon stoppen en met iedereen naar buiten gaan? Hoe belangrijk is het leerplan eigenlijk?

Mag een collega af en toe of regelmatig samen met de gasten in de zetel ploffen en samen naar de voetbal kijken in plaats van de afwas te doen? Is dat verantwoord? Wat als het steeds dezelfde collega is die dit doet?

Wat primeert: het wij-gevoel, de verbondenheid, kwaliteitsvolle relaties of het praktische zoals de afwas, opkuis, orde en netheid … ?

Stel dat het gedrag van één van de gasten net voor of tijdens het eten escaleert. Richt je je aandacht dan op deze gast? Of tracht je vooral samen te eten met de andere gasten?

Zo besef je dat je niet voor iedereen tegelijk aanwezig en beschikbaar kan zijn. Dat je keuzes moet maken. Daarbij is het vooral belangrijk dat je weet waarom je voor iets kiest. Dat het een bewuste keuze is die je kan verantwoorden.

Bespreek moeilijke situaties.

Pols hoe jij en je teamleden zouden reageren. Hoe ver durf je gaan of mag je gaan? Wat vinden de directie en de leidinggevenden?

Bijvoorbeeld: Je vertrekt met de groep naar zee. Net voor het instappen in de bus gaat een cliënt door het lint. Hij pakt een steen en slaat een ruit in. Pak je de bus en laat je die cliënt achter? Of moet de ganse groep wachten?

Of wat doe je bij volgende situatie? Twee gasten staan in de living elk met een stoel dreigend naar elkaar te zwaaien. In de zetel zitten twee andere cliënten. Je weet dat ze erg angstig zijn en je nodig hebben … 

Zo heeft ook het emotioneel ontwikkelingsniveau en het bio-medische een belangrijke plaats en waarde. Minstens om je verwachtingen goed af te stemmen op je cliënten. Wat kan hij wel en wat kan hij niet? Welke methodieken hebben resultaat en tot op welk niveau?

Dat moet je kunnen aanvaarden. Sommige cliënten zitten al op hun maximum niveau van functioneren. Zie dit onder ogen. Stel je verwachtingen bij en leer om met beperkingen en grenzen om te gaan.

Nieuwe autoriteit helpt je om je basishouding als begeleider te verfijnen. Geweldloos verzet en PTV helpen je doorheen de moeilijke momenten. Dit kan alleen als je voldoende geïnvesteerd hebt in je relatie met de bewoner. Het is dus een en-en verhaal.