Agressief gedrag als uiting van onvervulde behoeften

Mensen hebben een aangeboren neiging tot groei en ontwikkeling. Van nature willen we interessante dingen doen en zoeken we verbinding tussen onszelf en de wereld.

Volgens de zelfdeterminatietheorie (Edward Deci en Richard Ryan) ligt hieronder een fundament van drie universele psychologische basisbehoeften: de natuurlijke behoefte aan verbondenheid, competentie en autonomie. Maarten Vansteenkiste en Bart Soenens noemen deze ook de vitamines voor groei.

Net zoals we bepaalde fysieke behoeftes (eten, slaap, ...) hebben om te overleven, zijn deze psychologische basisbehoeftes essentieel voor ons persoonlijk en sociaal functioneren.

Verbondenheid

Verbondenheid gaat over een ‘wij-gevoel’ ervaren, erbij horen, welkom zijn, mee mogen doen en warme, vertrouwensvolle relaties opbouwen in een positief en veilig klimaat. Het gaat om zorg dragen voor anderen en zelf geliefd worden. Deze behoefte hangt nauw samen met hechting.

Je versterkt het gevoel van verbondenheid door beschikbaar te zijn en door zorgzaam, respectvol en waarderend om te gaan met kinderen, jongeren en volwassenen.

Competentie

Competentie gaat om vertrouwen in je eigen kunnen, je bekwaam voelen om uitdagingen aan te gaan, doelen te bereiken en taken tot een goed einde te brengen. Het gaat om het gevoel dat je vooruitgaat en beter wordt in wat je doet en dat je daarvoor waardering krijgt van anderen.

Het gevoel van competentie ondersteun je door vertrouwen uit te stralen, duidelijkheid te creëren, af te stemmen op het ontwikkelingsniveau en door gepaste hulp, structuur en uitdagingen aan te bieden. Het gaat om een evenwicht vinden tussen over- en ondervragen. 

Autonomie

Autonomie gaat over een gevoel van psychologische vrijheid, van jezelf kunnen zijn. Het gaat om zelf mogen kiezen en ruimte krijgen voor initiatief. Het gaat om gehoord worden, voelen dat je mening ertoe doet en dat je een zekere mate van invloed en controle kan uitoefenen. Het gaat hier om autonomie die leeftijdsadequaat is. Verwar het niet met onafhankelijkheid.

Je stimuleert de ontwikkeling van autonomie als je kinderen, jongeren en volwassenen betrekt bij de belangrijkste zaken in hun leef-, leer- en werkomgeving. Als je afstemt op hun belevingswereld, hun inbreng waardeert, hun perspectief verkent. Vraag hen naar wat ze denken, voelen en belangrijk vinden. Achterhaal welke waarden en dromen daarin vervat zijn. Nodig hen uit tot participatie, zorg dat ze zelf beslissingen mogen nemen, zelf mogen kiezen en zelf verantwoordelijkheid mogen dragen voor hun initiatieven en activiteiten. Een grondhouding van nieuwsgierigheid, openheid en flexibiliteit draagt hier toe bij. 

Worden deze drie basisbehoeften vervuld? Dan is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren en ontwikkelen. We bruisen dan van energie, nemen sneller initiatief en kunnen makkelijker het hoofd bieden aan problemen.

Worden deze basisbehoeften chronisch tekort gedaan? Dan kunnen er problemen ontstaan. Psychopathologie, verminderde cognitieve, sociale en emotionele groei, verstoorde persoonlijkheids- of identiteitsontwikkeling, gebrekkige gewetensvorming, gebrek aan empathie en probleemgedrag waaronder agressief gedrag, zijn allemaal mogelijke gevolgen.

Heb oog voor je eigen behoeften en voor die van anderen. Behoefte-ondersteunend opvoeden, onderwijzen, begeleiden en samenwerken is de boodschap!

Probleemgedrag, waaronder opstandig, agressief en grensoverschrijdend gedrag, komt vaak voort uit de frustratie van fundamentele basisbehoeften. Verzet, weerstand, agressie en grensoverschrijding houdt je een spiegel voor. Zie het als een contactkans en als een signaal van beknotte psychologische behoeften. Achterhaal ze en speel erop in. Wat heeft deze volwassene of dit kind nu nodig?

Eerst de connectie, dan de correctie. Nooit andersom, dat helpt niet. Gewenst gedrag of gedragsverandering komt pas na het opbouwen van vertrouwen en verbondenheid. Pas dan komt er een gevoeligheid voor correctie.

Door behoeften te ondersteunen en geduld op te brengen, installeer je een beter leer-, leef en werk klimaat. En ook omgekeerd: door bewust te werken aan een open en positief leef-, leer- en werkklimaat speel je in op basisbehoeften.