Wat zijn vrijheidsbeperkende maatregelen?
Als we over vrijheidsbeperkende maatregen spreken, waaronder afzondering en fixatie, is het belangrijk om over sectoren heen een gemeenschappelijke taal te hanteren met dezelfde terminologie en duidelijke definities.
Onderstaande definities werden goedgekeurd door het Managementcomité Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van juli 2024. Deze gelden voor de residentiële geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen, de brede residentiële jeugdhulp en de zorg voor personen met een handicap.
Intersectorale definities van vrijheidsbeperkende maatregelen
Vrijheidsbeperkende maatregelen zijn alle maatregelen die een beperking van de keuzevrijheid en/of de bewegingsvrijheid en/of contact met de buitenwereld van de zorggebruiker inhouden.
Deze term wordt hier begrepen in de zin van geïnformeerde toestemming in de Wet Patiëntenrechten. De toestemming gegeven door de zorggebruiker (desgevallend zijn vertegenwoordiger) voldoet aan volgende voorwaarden.
- Deze toestemming is vrij van dwang en richt zich op een specifieke handeling.
- De toestemming wordt voorafgaand aan een handeling gegeven en is bovendien ten allen tijde herroepbaar, ook wanneer hierover voorafgaand afspraken gemaakt zijn.
- De toestemming wordt in beginsel gegeven door de zorggebruiker zelf. Indien deze beslissingsonbekwaam is, geeft de wettelijke vertegenwoordiger van de zorggebruiker toestemming.
Het verblijf van een persoon in een daartoe speciaal voorziene individuele afzonderingskamer, hetzij in een ander lokaal voor één persoon, welke de persoon niet zelfstandig kan verlaten.
Nota bij de definitie: Indien de zorggebruiker het lokaal wel zelfstandig kan verlaten is er geen sprake van afzondering.
Fixatie is elke handeling of elk gebruik van materiaal of medicatie die de bewegingsvrijheid van een persoon beperkt, verhindert of belemmert, waarbij de persoon niet zelfstandig zijn bewegingsvrijheid kan herwinnen. Fixatie kan op drie wijzen worden toegepast:
Fysieke interventie: fixatie door middel van een interventie waarbij de persoon door één of meerdere zorgverleners/begeleiders op een fysieke wijze vastgehouden of geïmmobiliseerd wordt of waarbij de persoon op een fysiek gecontroleerde wijze verplaatst wordt of zich laat verplaatsen.
Mechanische fixatie: fixatie door middel van het aanwenden van mechanische hulpmiddelen bevestigd aan of in de directe omgeving van de persoon, welke niet zelfstandig door de persoon kan verwijderd worden. Hulpmiddelen voor het ondersteunen of corrigeren van de fysieke houding van de persoon bevestigd aan of in de directe omgeving van de persoon, en die niet zelfstandig door de persoon kan verwijderd worden, worden niet beschouwd als mechanische fixatie tenzij deze hulpmiddelen buiten hun oorspronkelijke doelstelling gebruikt worden.
Nota bij de definitie: In volgende situaties is er wel sprake van mechanische fixatie:
• Vermijden van zelfverwonding (bv. polsbanden, washandjes, armkoker)
• Prikkelreductie om escalatie te vermijden (blijfstoel, banden, stevige overall om uitkleden, scheuren of eten van stof te vermijden)
• Mechanische fixatie in het kader van valpreventie, bijvoorbeeld tijdens maaltijden
Medicamenteuze fixatie: fixatie door middel van het acuut en chronisch gebruik van medicatie.
Een afzonderingskamer is een specifieke, veilig ingerichte, hoog beveiligde ruimte welke de persoon niet zelfstandig kan verlaten.
Ook een EBK, extra beveiligde kamer, is een afzonderingskamer.
In een eisenkader/referentiekader kan omschreven worden wat de vereisten zijn van ‘veilig ingericht’ en ‘hoog beveiligd’.